Medisch gezien is er sprake van een vruchtbaarheidsprobleem wanneer er geen zwangerschap tot stand komt, terwijl een paar gedurende een jaar of langer regelmatig geslachtsgemeenschap heeft gehad zonder voorbehoedsmiddelen. Dat houdt in dat er dan medische redenen zijn voor onderzoek naar eventuele oorzaken. Om de achtergronden van dit probleem te begrijpen moeten we weten hoe een zwangerschap tot stand komt. Voor het tot stand komen van een zwangerschap is een eicel en een zaadcel nodig en het is nodig dat die elkaar kunnen ontmoeten, zodat ze kunnen versmelten. Om te beginnen kunnen we dus zeggen dat problemen bij het tot stand komen van een zwangerschap kunnen ontstaan wanneer er iets mis is met de eicel, met de zaadcel, met de mogelijkheid dat ze elkaar bereiken of met het proces van samensmelting.

Bij ongeveer een derde van de gevallen zit het probleem in de kwaliteit van de zaadcellen. Bij de geslachtsgemeenschap worden zo’n 100 tot 200 miljoen zaadcellen rondom de baarmoedermond gedeponeerd. Hierna volgt een soort wedstrijd tussen al deze zaadcellen wie als eerste de ongeveer vijftien centimeter door de baarmoeder naar het begin van de eileider richting buikholte heeft afgelegd, waar het eitje uit de eierstok is vrijgekomen bij de eisprong en klaar is om bevrucht te worden. Voor deze zwemwedstrijd moet een spermacel goed beweeglijk zijn.   Naast te weinig spermacellen is te geringe beweeglijkheid een van de oorzaken van verminderde vruchtbaarheid. Voor deze afwijkingen wordt vaak geen oorzaak gevonden, maar er zijn wel oorzaken bekend, waarvan de voornaamste vallen onder de categorie vergiftiging: stevig alcoholgebruik (dagelijks), roken, oplosmiddelen, bestrijdingsmiddelen en lood dat nog niet zo lang geleden in benzine zat. Ook een voorafgaande zaadbalontsteking als complicatie van doorgemaakte bof kan een oorzaak zijn, evenals niet ingedaalde teelballen, zelfs als die destijds bij het jongetje tijdig zijn geopereerd. Bij sterilisatie kan het voorkomen dat een man antistoffen maakt tegen zijn eigen zaad – na een latere operatie, om de sterilisatie ongedaan te maken, blijkt het zaad dan door deze antistoffen te zijn aangetast.

Op weg door baarmoeder en eileider moeten de plaatselijke omstandigheden ook gunstig zijn. Zo moet de zuurgraad in de vagina goed zijn, de slijmprop die zich normaal in de baarmoedermond bevindt moet doorgankelijk zijn voor zaadcellen (wat tijdens de periode van de eisprong in verhoogde mate het geval is) en ten slotte moet er een reactie optreden tussen het baarmoederhalsslijm en de zaadcellen, waardoor deze geactiveerd worden.

En als de winnaar van de race de eicel bereikt heeft, moet er een chemische reactie optreden tussen de wand van de eicel en de kop van de spermacel, waardoor er een opening ontstaat in de wand van de eicel. Er zijn dus nogal wat voorwaarden waaraan voldaan moet worden, wil een zaadcel zonder kleerscheuren in de eicel binnen geraken.

Vergiftigingen zijn naar het inzicht van Hahnemann geen natuurlijke ziekten. De meest voor de hand liggende homeopathische behandeling zou dan ook een isopathische zijn, waarbij de gifstof die verantwoordelijk is, bijvoorbeeld een verfoplosmiddel bij een onvruchtbare schilder, in gepotentieerde vorm toegediend wordt. Deze isopathische aanpak is weer volop in de belangstelling gekomen door het werk van wijlen Tinus Smits bij patiënten met autisme, ADHD en vaccinatieschade. Het is bekend dat slechte kwaliteit van het zaad steeds meer voorkomt bij westerse mannen. Mogelijk liggen hier vergelijkbare mechanismen aan ten grondslag als aan de toename van auto-immuunziekten, allergieën en aandoeningen als autisme en ADHD. Een enkele keer is het probleem gelegen in een tekort aan testosteron, het mannelijk geslachtshormoon. De allopathische oplossing is dan om het hormoon kunstmatig toe te dienen.

Ook van de kant van de vrouw zijn er ‘onderweg’ enkele kwaliteitseisen. Behalve dat de zuurgraad in de vagina en de kwaliteit van het slijm in de baarmoederhals in orde dienen te zijn, mogen er geen hindernissen zijn, zoals een verstopte eileider of verkleefde baarmoederwanden. Dit zijn mechanische problemen die soms operatief verholpen kunnen worden. Wanneer het overbruggen van het zwemtraject het probleem is, kan de technologie een handje helpen. Zaadcel en eicel kunnen kunstmatig bij elkaar gebracht worden. Sperma kan in de baarmoeder aangebracht worden nadat het door masturbatie is verkregen of nadat het, indien nodig, operatief uit de bijbal of uit de zaadbal is gehaald. Kunstmatige inseminatie wordt toegepast, wanneer er voldoende spermacellen in het zaad aanwezig zijn. Een volgende stap is in-vitrofertilisatie, waarbij zaad- en eicel in een reageerbuis bij elkaar gebracht worden om de bevruchting tot stand te brengen, waarna de bevruchte eicel in de baarmoeder wordt teruggeplaatst. Wanneer het met ivf niet lukt om een zaadcel zover te krijgen dat hij de eicel binnengaat, kan ook dat kunstmatig gedaan worden. Een geselecteerde zaadcel wordt met een klein pipetje in de eicel gespoten. Dit heet intracytoplasmatische sperma-injectie.

Wanneer er geen eicel voorhanden is, hebben we natuurlijk een probleem van andere orde, dat meestal van hormonale oorsprong is. De hormonale regulering van de eisprong is een subtiel proces dat vanuit onze hersenen, onder invloed van onder andere de maancyclus, periodiek verloopt. Het is een getrapt systeem, waarbij de hypothalamus de hoogste trap vormt, een groep zenuwcellen waar allerlei processen worden gereguleerd die direct te maken hebben met overleven en instandhouding van de soort, zoals honger en dorst, seksualiteit en emotionaliteit.