Onze leefomgeving kan ons plezier èn ongemak geven. Het lichaam komt via ingeademde lucht, voedsel of voorwerpen in aanraking met virussen en micro-organismen als bacteriën, schimmels en parasieten. In dit tweede deel van de serie over het immuunsysteem vertelt arts voor homeopathie Jan Hoes er meer over.

Door: Jan Hoes

Potentiële ziekteverwekkers

Virussen zijn stukjes erfelijk materiaal met een eiwitmantel eromheen. Ze kunnen zich niet  zelfstandig vermenigvuldigen. Daarvoor moet een virus een lichaamscel binnendringen en zich met zijn antigeen, een voor ons lichaam vreemd stukje eiwitmantel, aan een receptor - een eiwitmolecuul - van een lichaamscel binden. We rekenen virussen dus niet tot de micro-organismen, die wèl zelfstandig zijn, zoals bacteriën.

De tweede afweerlinie

Als een ziekteverwekker tòch de eerste barrière van huid en slijmvliezen heeft weten te overleven, kan vervolgens een aangeboren tweede verdedigingslinie snel reageren op allerlei binnendringende virussen en micro-organismen. Hoofdrolspelers in deze afweerlinie zijn afweercellen, witte bloedlichaampjes, aangemaakt in het beenmerg en daarna terechtgekomen in weefsels, bloed en lymfe. 

Strijd tussen binnendringers en immuunsysteem

Als een afweercel dan een ziekteverwekker ontdekt of herkent, begint er vrij snel een ware cellulaire oorlog met het afweersysteem. Een afweercel kan menig type binnendringer insluiten, verteren en onschadelijk maken, zonder dat specifiek een antigeen van belang is. Dat proces noemen we fagocytose - Latijn voor opeten - en de afweercellen die dat kunnen, heten dan ook fagocyten. We hebben ook afweercellen, die met name in beschadigde lichaamscellen verblijvende virussen, scannend herkennen en met afbrekende stoffen kunnen uitschakelen. Andere afweercellen maken eerder bacteriën onschadelijk, vaak met hulp van zogeheten complementfactoren, enzymen in het bloed.

Signaalstoffen

De meeste afweercellen van het aangeboren immuunsysteem kunnen tevens eiwitten produceren, ook wel signaalstoffen genoemd. Zij kunnen namelijk door binding aan een receptor van een andere lichaamscel daaraan boodschappen doorgeven. 

Ontsteking als herstelreactie

Signaalstoffen zoals cytokines kunnen zo ook via communicatie met lichaamscellen een ontsteking op gang brengen of afremmen, en koorts laten ontstaan. Ontstekingsverschijnselen zoals zwelling, pijn, roodheid en warmte en soms ook weefselschade, kunnen we zien als een gezonde herstelreactie vanuit het immuunsysteem.

Nog meer afweer nodig?

Er is ook een groep fagocyten die, als zij een indringer met een antigeen tegen hun buitenmembraan hebben ingesloten, van de ontstekingsplek weggaan en afreizen naar lymfeknopen. Daar presenteren ze het antigeen aan receptoren van specifieke afweercellen binnen de derde afweerlinie, en activeren deze. Dat doen ze als de aangeboren a-specifieke afweer van de tweede afweerlinie onvoldoende is en er blijkbaar specifieker moet worden opgetreden tegen ziekteverwekkers. Daarover volgende keer meer.

Bron: Medische microbiologie van Mouton e.a..